Principes voor het ravijnjaar
David Kamp
Om effectief om te gaan met de financiële uitdagingen die gemeenten hebben van de ravijnjaren tot en met 2028, is een heldere set van leidende principes essentieel. Hieronder volgen de kernprincipes die richting geven aan het gemeentelijk handelen in deze periode.
Transparantie en verantwoording is cruciaal voor de gemeente
Dit principe houdt in dat gemeenten openheid geven over hun besluitvormingsprocessen, financiële keuzes en de impact daarvan op de samenleving. Het actief betrekken van burgers bij beleidskeuzes en het helder uitleggen van de consequenties van bepaalde beslissingen draagt bij aan een groter draagvlak en begrip binnen de gemeenschap. In tijden van bezuinigingen is het immers cruciaal dat inwoners begrijpen waarom bepaalde keuzes worden gemaakt en welke alternatieven zijn overwogen.
De rationale hierachter is:
- Versterken van vertrouwen: Door transparant te communiceren over de financiële situatie en de genomen maatregelen, kunnen gemeenten het vertrouwen van inwoners behouden en versterken.
- Verantwoording afleggen: Door verantwoording af te leggen over beslissingen en de resultaten daarvan, tonen gemeenten aan dat ze zorgvuldig omgaan met publieke middelen.
- Ondersteunen van strategische besluitvorming: Door inzicht te geven in financiële gegevens en beleidskeuzes kunnen gemeenten effectiever plannen en prioriteiten stellen.
De gemeente werkt samen met anderen
Dit principe betekent dat samenwerking in gemeenten de organisatie in staat stelt om efficiënter te opereren, kosten te besparen en de kwaliteit van dienstverlening te behouden. Deze principe sluit aan bij de samenwerkingsprincipes zoals vastgelegd in de VNG-resolutie “Collectivisering Digitalisering”, waarin gemeenten gezamenlijk sturen op niet-onderscheidende digitalisering.
De rationale hierachter is:
- Efficiëntie en kostenbesparing: Door gezamenlijke inkoop, het delen van expertise en het harmoniseren van processen kunnen gemeenten schaalvoordelen behalen en kosten reduceren.
- Behouden van dienstverlening: Samenwerking stelt gemeenten in staat om ondanks bezuinigingen essentiële diensten te blijven leveren.
- Versterken van beleidsvoering: Een gezamenlijke aanpak maakt het mogelijk om beleid op elkaar af te stemmen, waardoor inconsistenties worden verminderd en de effectiviteit van maatregelen toeneemt.
- Vergroten van bestuurlijke slagkracht: Door samen op te trekken kunnen gemeenten gezamenlijk lobbyen voor betere financieringsvoorwaarden en beleidsruimte bij het Rijk.
- Samenwerking met andere gemeenten Door samen te werken met andere gemeenten kunnen schaalvoordelen worden behaald, bijvoorbeeld bij gezamenlijke inkoop of het delen van diensten. Dit kan leiden tot kostenreductie en efficiëntere dienstverlening.
De gemeente is financieel voorspelbaar en stabiel
Dit principe houdt in dat gemeenten streven naar een robuuste financiële huishouding die bestand is tegen schommelingen in inkomsten en uitgaven, en die ruimte biedt voor het realiseren van beleidsdoelen op zowel korte als lange termijn.
De rationale hierachter is:
- Beheersing van financiële risico’s: Door te zorgen voor voorspelbare inkomsten en uitgaven kunnen gemeenten beter anticiperen op financiële tegenvallers en onverwachte kosten, waardoor de continuïteit van essentiële diensten gewaarborgd blijft.
- Versterking van vertrouwen: Een stabiele financiële positie draagt bij aan het vertrouwen van inwoners, medewerkers en externe partners in het gemeentebestuur.
- Mogelijkheid tot strategische investeringen: Financiële stabiliteit biedt gemeenten de ruimte om te investeren in lange termijn projecten en innovatieve oplossingen.
- Verbeterde onderhandelingspositie: Een gezonde financiële huishouding versterkt de positie van gemeenten in onderhandelingen met het Rijk en andere stakeholders over financiering en beleidsruimte.
- Efficiëntieverbeteringen en kostenbesparing Het stroomlijnen van interne processen en het verminderen van overheadkosten kunnen leiden tot significante besparingen. Investeren in digitalisering en het herzien van werkprocessen zijn hierbij cruciale stappen
Samenhang creëert efficiëntie voordelen
Dit principe betekent dat gemeenten met een goede samenhang tussen zingeving en vormgeving beter presteren doordat zij in staat zijn efficiëntere verbeteringen door te voeren en kosten te reduceren. Wanneer de verschillende architectuurlagen (organisatie, processen, applicaties, datastromen en infrastructuur) in samenhang opereren, creëert dat een gezonde en efficiënte organisatie. Zie hiervoor ook de GEA blog Samenhang tussen zingeving en vormgeving.
De rationale hierachter is:
- Samenhang door architectuur. Architectuur is daardoor zo waardevol doordat het een kader gebruikt voor denken en werken (Solventa gebruikt dit denkraam voor architectuur) gebruikt om doelen, organisatiestructuren, processen, applicaties informatiestromen en middelen in samenhang te ontwerpen, af te stemmen en te sturen.
- Systemen zijn schaalbaar, beheersbaar en kosten-efficiënt. Samenhang betekent dat processen worden ondersteund door applicaties die daadwerkelijk aansluiten op de werkpraktijk, en dat deze draaien op een passende, flexibele infrastructuur. Daardoor dalen beheerlasten, neemt systeemstabiliteit toe en ontstaat ruimte voor schaalvoordelen.
- Veranderingen snel en goedkoop doorvoeren. Een gemeente die haar architectuur integraal en in samenhang ontwikkelt, is beter in staat om veranderingen snel en goedkoop door te voeren. Dit voorkomt ad-hoc of noodoplossingen gebouwd moeten worden, die dan leidt op de lange termijn tot wildgroei, technische schuld en dure correctietrajecten.
- Voorkomt verkokering en stimuleert integraal werken. Zonder samenhang werkt elke afdeling of domein vanuit zijn eigen doelen, logica, processen, systemen en data, met als gevolg: verkokering. Dit belemmert samenwerking, leidt tot onduidelijke verantwoordelijkheden en creëert overlappende of zelfs tegenstrijdige werkzaamheden.
- Snel, effectief en zorgvuldig reactie. Door te sturen op de samenhang tussen de inrichting van organisatie, de processen en de informatievoorziening kan de gemeente snel, effectief en zorgvuldig op ontwikkelingen, uitdagingen en onverwachte situaties reageren. Zie voor meer informatie onze whitepaper van de gemeente in de toekomst.
De gemeente stuurt op waarden en maakt bewuste keuzes
Dit principe geeft aan dat in tijden van financiële krapte – zoals de ravijnjaren – het onvermijdelijk is dat gemeenten moeilijke keuzes moeten maken over welke taken, voorzieningen en investeringen zij wel of niet voortzetten. Juist dan is het cruciaal dat die keuzes niet uitsluitend worden gebaseerd op korte termijnkosten of politieke druk, maar op zingeving, maatschappelijke waarden en de publieke bedoeling.
De rationale is hier:
- Verbinding domeinen en bevordering integraliteit. Een grote uitdaging in de ravijnjaren is dat elke afdeling geneigd is zijn eigen budget te verdedigen. Daardoor ontstaat verkokering en verlies van gezamenlijke sturingskracht bij schaarse middelen.
- Verzorging legitimiteit en draagvlak. In periodes van bezuinigingen en herprioritering is de kans groot dat keuzes willekeurig of technisch worden gemaakt – puur op basis van cijfers of politieke haalbaarheid. Dit kan leiden tot inconsistentie in besluitvorming en vertrouwensverlies van inwoners en raad.
- Lange termijn bescherming. Sturen op waarden helpt voorkomen dat structureel waardevolle investeringen (zoals preventie, transformatie of innovatie) sneuvelen door korte termijn druk. Zo blijft de gemeente toekomstgericht handelen.
